The mandament van spolie, the restitution of unlawful prossession and the impact of the Constitution, 1996 : Ngqukumba v Minister of Safety and Security : 2014 5 SA 112 (CC)

Abstract

Gedurende 2014 het die Konstitusionele Hof in eenparige uitspraak in Ngqukumba v Minister van Veiligheid en Sekuriteit gelas dat die polisie, wat onregmatiglik motorvoertuig in beslag geneem het, die voertuig aan die eienaar daarvan moes teruggee hangende ondersoek na die feite en meriete rakende die regmatige besit daarvan. In beginsel het die regsvraag verband gehou met aansoek vir mandament van spolie in geval waar die applikant aansoek gedoen het vir die herstel van sy besit van motorvoertuig waarvan met die onderstelnommer gepeuter is en waarvan die oorspronklike enjinnommer afgevyl is, en op welke voertuig die polisie beslag gelê het kragtens sekere bepalings van die Nasionale Padverkeerswet 93 van 1996. In hul bespreking van die beginsels van die mandament, bevestig die Konstitusionele Hof dat die kernbasis van die mandament, die herstel van besit, voor enigiets anders, van die onregmatige besitsontneming van voorwerp aan die besitter vereis. Die doel van die mandament is gevolglik die herstel van besit in gevalle waar besit van iemand ontneem is, anders as wat die reg toelaat en dat persone, insluitende die regering, regtens beperk word om nie die reg in eie hande te neem sonder om regmatige stappe te doen nie. Met verwysing na onlangse gesag bevestig die hof dat die mandament aanwending vind, selfs teen die polisie, waar hulle onregmatig op goedere, soos die voertuig in die onderhawige geval, beslag gelê het. Die feit dat die saak gehandel het oor voorwerp waarvan die besit vermoedelik onregmatig kon wees, was nie vir die hof deurslaggewend nie aangesien die hof nie bereid was om op die meriete van die saak in te gaan nie. In die bepaalde omstandighede kom die hof tot die slotsom dat die relevante artikels van die Padverkeerswet, vir sover moontlik, op harmonieuse wyse saamgelees moet word met die vereistes van die mandament. Die hof bevind dat niks in die vermelde bepalings van die wet daarop gerig is om die gemenereg te verander nie en dus nie die normale aanwending van die mandament uitsluit of verander nie. Volgens die hof is sodanige aanslag nie alleen in lyn met die bepalings van artikel 39(2) van die Grondwet nie, maar voldoen dit ook aan ander bepalings van die Handves van Regte asook die funderende beginsels en waardes waarop die huidige Suid-Afrikaanse grondwetlike model gebaseer is. Met die Ngqukumba beslissing bevestig die Konstitusionele Hof weer eens die regsposisie dat die mandament robuuste remedie is wat besitsherstel vereis, voor enigiets anders, en dat die aanwending daarvan, nieteenstaande die gemeenregtelike aard daarvan, binne die vereistes van die Grondwet moet geskied. Die belang van die beslissing lê voorts daarin dat die Konstitusionele Hof met klinkklare helderheid die belangrike regspunt bevestig dat die uitleg en aanwending van die Suid-Afrikaanse gemenereg, binne die regsraamwerk van oppermagtige Grondwet, hernude erkenning en oorweging moet geniet.