Nils Andersen, sy lewe en sy werk : 'n kritiese beskouiing van sy skilderkuns

Abstract

Nils Andersen en sy kuns is 'n onderwerp wat my reeds baie jare vasgegryp het; en ek moet erken, dat dit heelwat bygedra het om my te interesseer in die skilderkuns asook om my meer krities oor die kunslewe van Suid-Afrika te laat nadink. Daar was van vroeg iets onbepaald vir my wat ek in sy werk kon geniet en 'n uitstalling van hom in 1943 was vir my 'n boeiende ondervinding. Sy kleurgebruik en vlotte kwastegniek het 'n mens beindruk - in een woord, ek het daarvan gehou. Met hierdie rudimentêre uitgangspunt, het my verdere kritiese ondersoek begin. Die sensasie wat ek in 1943 ervaar het, moet ek eerlik beken, het ek nie in dieselfde mate van intensiteit weer beleef nie, want by elkeen van sy latere uitstallings wat ek kon besoek, het ek reeds geweet wat om te verwag. Die vroeëre gevoelsgewaarwordinge op eerste indrukke gebaseer, het begin plek naak vir 'n meer intellektuele benadering. Meer kennis aangaande die werk het my smaak langsamerhand laat verander aangesien ek deur versigtige vergelykende studie ‘n nugterder kyk daarop begin kry het. Dit is hierdie ontdekking wat as prikkel gedien het en later die onderwerp van hierdie verhandeling voor te lê vir 'n nagraadse studie, want ek wou dit graag dieper ondersoek: enersyds teen die agtergrond van die kunstenaar se eie historiese groei en enersyds uit 'n nadere kritiese ontleding op grond van sy werke self.

Die beskeie poging daartoe aangewend in hierdie verhandeling, lê in die wete dat die groot kritikus net so skaars is soos die groot kunstenaar self, om 'n gedagte van Sir Robert Clermont aan te haal; ek ken my eie tekorte daarin. Wat my egter aanmoedig is sy woorde t.o.v. die kritikus se taak in sy benadering van kunswerke "He must combine keen powers of observation, judgement and discrimination with something of the sacred flame and inspired enthusiasm of the artist." Nadat ek Met Andersen gaandeweg nader persoonlik kennis gemaak het, het ek in hom 'n simpatieke ondersteuner gevind om die voorgenome ondersoek vir my moontlik to maak. Hy het geduldig my baie vrae beantwoord, my met die grootste gasvryheid tot sy huis en ateljee toegelaat om sy lewens- en werkwyse te bestudeer. Sy hele versameling van fotografiese afdrukke en kleurskyfies van baie van sy werk laat besigtig, sekere werke wat hy berg, tot my beskikking te gestel en sy uitgebreide kunsbiblioteek vir my laat deurkyk. Ongelukkig is uitknipsels uit blaaie dikwels nie gedateer nie en het dit heelwat problem opgelewer, hoewel 'n dankbare gebruik daarvan gemaak kon word omdat dit my meer male op 'n goeie spoor gebring het.

Toe ek op 'n later stadium indirek te wete gekom het dat sy huis baie jare lank in Durban ook 'n gereelde en inspirerende saamkomplek van kunstenaars was, kon ek self getuig van sy tegemoetkomendheid, ope natuurlike gasheerskap en groot beskeidenheid asook sterk individualiteit as mens en kunstenaar. Behalwe op versoek, het Anderson nooit 'n datum by sy werk aangebring nie en het gebrek aan hierdie gegewens soms 'n probleem geskep.

Tydens my laaste besoek aan hom gedurende April 1964, was dit vir my duidelik, dat sy lewe fisies en ook geestelik geknak is en dat sy skildertyd verby is. Wetende dat sy taak, menslikerwys gesproke afgedaan is, kon ek my studie afsluit in dankbaarheid dat my die geleentheid nog gegun was om in hierdie laaste fase van sy arbeid regstreeks net die kunstenaar en sy werk te kon kennismaak oor die afgelope paar jaar. Dat hy 'n plek in die hart van 'n groot deel van die volk van Suid-Afrika verower het en nog lank sal behou, is sonder twyfel. Ek vertrou dat hierdie studie iets sal bydra om hom as kunstenaar beter te begryp en beter te waardeer.