“Betrokke Kritiek” – literatuurkritiek wat die wereld verander? Literatuurkritiek na teorie

Abstract

Over the last few decades postmodernist literature and criticism have rejected the idea of a white, western, male monoculture. Elements of Derridean and Foucauldian thought have penetrated to every level of literary criticism, resulting in a characteristic incredulity towards universal truth claims and evaluative judgement. The humanist concepts of universal timeless qualities of the good, the truth and the beautiful inherent in good literature have been undermined. Every discourse is a historically situated narrative amongst other narratives – each with its own characteristics and effects. In these circumstances the task of literary criticism was often reduced to merely showing how each text is merely a narrative and that each word gets its meaning as a result of its place in the structure. Critics are “deconstructing” in order to show how a specific discourse excludes (and thus wields power). The deconstruction of presuppositions and certainties eventually leads to a cynical relativism, an ironic way of living where nothing is real and where “anything goes”. The author and critic underwriting these ideas indeed rid us from an obsolete cultural ideal but in the process render themselves irrelevant. In these circumstances, it is argued that there is a need for “engaged criticism”: a kind of criticism (deduced from the idea of “littérature engagée”) that appeals to the reader to take full responsibility for his/her own being in the world, an evaluative criticism that does not return to superseded humanistic beliefs but that values literature that enables us to share our most important questions and our deepest emotions.

Postmodernistiese literatuur en -kritiek het oor die afgelope paar dekades afgereken met die idee van ’n wit, westerse, manlike, monokultuur. Die idees van Derrida en Foucault het deurgesyfer tot op elke vlak van die literatuurkritiek en -studie met ’n gevolglike agterdog jeens algemeengeldende waarheidsaansprake en waardeoordele. Die humanistiese beskouing dat daar universele kwaliteite geld waarvolgens goeie kunswerke die goeie, ware en skone sou bevat, is ondermyn. Elke diskoers is ’n histories-ontstaande verhaal tussen ander verhale – met elk hulle eie kenmerke en wetmatighede en ook hulle eie praktiese magseffekte. In hierdie omstandighede het die taak van literatuurkritiek geword om daarop te wys hoedat alle tekste eintlik verhale is: hoedat terme na mekaar verwys en hulle betekenis verkry van hulle plek in die gestruktureerde geheel. Kritici is dus besig om te “dekonstrueer” ten einde aan te dui hoedat die bepaalde konstruksie uitsluitend is (en dus mag uitoefen). Die dekonstruksie van vooronderstellings en sekerhede versand uiteindelik tot ’n siniese relativisme, ’n ironiese lewenshouding waarin niks meer “werklik” is nie en waarin alles aanvaarbaar is: “anything goes”. Die skrywer en kritikus wat hierdie idees onderskryf, raak wel ontslae van ’n uitgediende kultuurideaal, maar is dan self ook irrelevant. In hierdie omstandighede ontstaan die noodsaak vir “betrokke kritiek” – ’n soort kritiek wat (n.a.v. die idee van “betrokke literatuur”) ’n aanspraak op die leser maak om volle verantwoordelikheid vir sy/haar eie menswees in die wêreld te aanvaar, ’n evaluerende kritiek wat nie terugkeer na uitgediende humanistiese opvattings nie maar wat wel waarde heg aan letterkunde wat ons belangrikste vrae en diepste emosies onderling deelbaar maak.