Moulding volksmoeders or volks enemies? Female students at the University of Pretoria, 1920-1970

Abstract

One of the key elements that Afrikaner nationalist ideologues have used over the last two centuries as a mobilising force is a stylised version of ideal Afrikaner womanhood. The volksmoeder became the prototype for ordinary women to follow. In a time of immense turmoil and change that saw an increasing number of poor whites and the so-called degeneration of the Afrikaner, women had to be both the centre point of the household and the primary unifying force to elevate the Afrikaner community. This article considers the genesis of the concept volksmoeder and various reflections on the concept. It looks at the tertiary education of women, specifically at the University of Pretoria. The academic disciplines developed to enable Afrikaner daughters to conform to the nationalist ideal of the volksmoeder are discussed, as well as other mechanisms that were put in place by the university authorities to safeguard the female students’ good reputation. The article also considers the causes and implications of Afrikaner women’s move away from this designated role and place and questions whether the shedding of their traditional image undermined Afrikaner nationalist ideals.

Een van die steutelelemente wat nasionalistiese ideologieë die afgelope twee eeue as ’n mobiliserende krag gebruik, is die volksmoeder ideaal. Van vroue is verwag om moeders, nie net van hulle eie families te wees nie, maar ook van die groter familie, naamlik die nasie. In Afrikaner nasionalisme het dit neerslag gevind in die volksmoeder ideaal. In ’n tydperk van geweldige veranderings, waartydens die aantal arm-blankes drasties vermeerder het, moes die Afrikaner vrou beide die middelpunt van die huishouding en die primêre verenigende en opbouende krag van die Afrikaner gemeenskap wees. Hierdie artikel gee ’n oorsig van die ontstaan van die volksmoeder konsep en navorsing wat reeds daaroor gedoen is. Die tersiêre opleding van vroue, spesifiek aan die Universiteit van Pretoria (UP), is ook bespreek. Die verskillende akademiese dissiplines wat ontwikkeld is om Afrikaner dogters in staat te stel om aan die nasionalistiese ideaal van die volksmoeder te voldoen, is bespreek, asook ander meganismes wat deur universiteisowerhede daar gestel is om die goeie reputasie van Afrikaner dogters te beveilig. Verder word die feit oorweeg dat Afrikaner vroue weg beweeg het van hulle toegekende rol en plek in die samelewing, en ’n invloed gehad het op die ondermyning van Afrikaner nasionalistiese ideale.