One of the key elements that Afrikaner nationalist ideologues have used over the last two
centuries as a mobilising force is a stylised version of ideal Afrikaner womanhood. The
volksmoeder became the prototype for ordinary women to follow. In a time of immense
turmoil and change that saw an increasing number of poor whites and the so-called
degeneration of the Afrikaner, women had to be both the centre point of the household
and the primary unifying force to elevate the Afrikaner community. This article considers
the genesis of the concept volksmoeder and various reflections on the concept. It looks at
the tertiary education of women, specifically at the University of Pretoria. The academic
disciplines developed to enable Afrikaner daughters to conform to the nationalist ideal of
the volksmoeder are discussed, as well as other mechanisms that were put in place by the
university authorities to safeguard the female students’ good reputation. The article also
considers the causes and implications of Afrikaner women’s move away from this
designated role and place and questions whether the shedding of their traditional image
undermined Afrikaner nationalist ideals.
Een van die steutelelemente wat nasionalistiese ideologieë die afgelope twee eeue as ’n
mobiliserende krag gebruik, is die volksmoeder ideaal. Van vroue is verwag om moeders,
nie net van hulle eie families te wees nie, maar ook van die groter familie, naamlik die
nasie. In Afrikaner nasionalisme het dit neerslag gevind in die volksmoeder ideaal. In ’n
tydperk van geweldige veranderings, waartydens die aantal arm-blankes drasties
vermeerder het, moes die Afrikaner vrou beide die middelpunt van die huishouding en
die primêre verenigende en opbouende krag van die Afrikaner gemeenskap wees. Hierdie
artikel gee ’n oorsig van die ontstaan van die volksmoeder konsep en navorsing wat reeds
daaroor gedoen is. Die tersiêre opleding van vroue, spesifiek aan die Universiteit van
Pretoria (UP), is ook bespreek. Die verskillende akademiese dissiplines wat ontwikkeld is
om Afrikaner dogters in staat te stel om aan die nasionalistiese ideaal van die
volksmoeder te voldoen, is bespreek, asook ander meganismes wat deur
universiteisowerhede daar gestel is om die goeie reputasie van Afrikaner dogters te
beveilig. Verder word die feit oorweeg dat Afrikaner vroue weg beweeg het van hulle
toegekende rol en plek in die samelewing, en ’n invloed gehad het op die ondermyning
van Afrikaner nasionalistiese ideale.
