Abstract:
Die verskillende bepalings van die “Mineral and Petroleum Resources
Development Act” 28 of 2002 (“die wet”) omtrent die toekenning van
gewone prospekteerregte of ’n preferente regte om te prospekeer word in
hierdie bydrae bespreek. ’n Gewone prospekteerreg word deur die Minister,
by aansoek aan ’n applikant, toegeken indien aan die vereistes van artikel 17
van die Wet voldoen word. Artikel 104(1) van die Wet daarenteen maak
voorsiening vir die aansoek deur en toekenning van ’n preferente
propekteerreg aan ’n tradisionele gemeenskap (soos omskryf in die wet) om
op gemeenskapgrond te prospekteer. Hierdie bepalings het die grondslag
gevorm van ’n ongeraporteerde beslissing van die Transvaalse Afdeling van
die Hooggeregshof in Bengwenyama Minerals (Pty) Ltd v Genorah Resources
(Pty) Ltd (39808/2007 (TPD) (18-11-2008) Die beslissing het gehandel het oor
die bepaling van regsvoorkeur by mededingende prospekteeraansoeke wat
na mekaar ten aansien van die Bengwenyama tradisionele gemeenskapsgrond
ingedien is. ’n Poging is in die saak aangewend om ex post facto die
een prospekteeraansoek in te klee as ’n aansoek vir ’n preferente
prospekteerreg deur die tradisionele gemeneenskap. Daar word
geargumeenteer dat die hof se beslissing rakende die verskil en verhouding
tussen die twee soorte prospekteerregte en die toepassing van die “first
come, first served principle” ingevolge artikel 9(1)(b) Wet juis was. Daar word
voorts aangevoer dat die feite van die Bengwenyama Minerals beslissing die
tekortkoming van die huidige artikel 104 van die Wet, om die belange van ’n
tradisionele gemeenskap te beskerm, aantoon indien iemand anders
aansoek doen vir ’n gewone propekteerreg. Daar word ook uitgewys dat die
voorgestelde 2008 wysigings van die Wet ook nie ver genoeg strek om
deelname in prospektering en benutting van mineraalbronne deur ’n
tradisionele gemeenskap te verseker nie. Die slotsom word bereik dat die
huidige wetgewing dringend gewysig behoort te word om die belange van
tradisionele gemeenskappe te beskerm.
