’n Ontleding van die die konsep ‘liminaliteit’ soos dit vergestalt word met betrekking tot hoofkarakters in: ’n Ander land deur Karel Schoeman ; Die son kom aan die seekant op deur Jeanette Ferreira ; Lang skaduwees in Afrika deur Connie Luyt en Paul Roux (ongepubliseerd) deur Renée Rautenbach (Afrikaans)

Abstract

Die doel van die navorsing is om vas te stel of liminale prosesse, drumpeloorgange en transformasie deur die verskuiwing van sosiogeografiese omgewing teweeggebring word. Vir die terreinverkenning van die term liminaliteit word gebruik gemaak van die teorië van antropoloë Arnold van Gennep en Victor Turner en word getoon dat die term liminaliteit al hoe meer vryelik in velde buite die antropologie gebruik word. Die toepasbaarheid van die drie fases (pre-liminaire, liminaire en post-liminaire) van die rites de passage en die heropname in die communitas word met betrekking tot die letterkunde toegelig. Die ondersoek van die konsep liminaliteit word ten opsigte van literêre karakters gedoen aan die hand van die oorsake en dryfvere wat tot liminale prosesse lei, asook die uitwerking van daardie prosesse op die geestelike instelling van die verskillende hoofkarakters in die romans ’n Ander land van Karel Schoeman, Die son kom aan die seekant op van Jeanette Ferreira, Lang skaduwees in Afrika van Connie Luyt en die ongepubliseerde roman Paul Roux van die kandidaat self. Die verskillende elemente (dryfvere, karakterisering, milieus, drumpeloorgange en transformasies) wat tot liminale situasies bydra, word behandel. Daar word tot die gevolgtrekking gekom dat die verskillende elemente dui op die roete wat na die rites de passage toe kan lei. Navorsingsartikels en essays wat die tussenruimtes en oorskryding van grense in verskillende publikasies bespreek, word gebruik om die ondersoek toe te lig. Besprekings van Louise Viljoen (Woordwerk van Breyten Breytenbach), Adéle Nel (Lykdigte en Ruggespraak van Joan Hambidge), Heilna du Plooy (Niggie van Ingrid Winterbach), Dorothea van Zyl (Vaselinetjie van Anoeschka von Meck), Marlies Taljaard (Kleur kom nooit alleen nie van Antjie Krog) is hiervoor aangewend. Daar word ook na ekspat-literatuur soos dié van Laurens van der Post, Breyten Breytenbach en Gérard Rudolf verwys. Dit is ’n vrugbare tegniek om literêre karakters vanuit Van Gennep en Turner se teorieë te ontleed. Soos wat die konsep liminaliteit toenemend gebruik en toegepas word, sal dit ook meer in die literatuur aangewend word, veral in die werk van ekspatskrywers. Wat hierdie bevindings betref, kan ’n mens begin gis oor die Afrikaanse diaspora-letterkunde wat ’n nuwe communitas vir drumpelfigure geskep het. Die gemeenskaplike kreatiewe energie in hierdie liminale sone kan as bewusmaking dien en sodoende verandering teweegbring. ENGLISH : The purpose of the research is to determine whether liminal processes, threshold crossings or transformation can be brought about by the changing of socio-geographical environment. For the exploration of the term liminality the theories of anthropologists Arnold Van Gennep en Victor Turner are used and it is shown that the term is increasingly used in other fields. The applicability of the three phases (preliminaire, liminaire and post-liminaire) of the rites de passage and the reentering of the structural realm, the communitas, is enlightened with the help of literature. The analysis of the concept liminality regarding these literary characters is done by causes and motivations that lead to liminal processes, as well as the effect of those processes on the spiritual/mental inclination of the characters in the novels ’n Ander land by Karel Schoeman, Die son kom aan die seekant op by Jeanette Ferreira, Lang skaduwees in Afrika by Connie Luyt and the candidate’s unpublished novel Paul Roux. Different elements (motivation, characteristics, milieu, thresholds and transformation) that lead to liminal phases, are discussed. It was found that the different elements indicate the route leading to the rites de passage. Applicable essays and articles regarding the liminal phases and transgression of borders in different publications are explored to explain the analysis. Research articles and essays focusing on the phases leading to the rites de passage used for this analysis are those by Louise Viljoen (Woordwerk of Breyten Breytenbach), Adéle Nel (Lykdigte en Ruggespraak of Joan Hambidge), Heilna du Plooy (Niggie by Ingrid Winterbach), Dorothea van Zyl (Vaselinetjie by Anoeschka von Meck) and Marlies Taljaard (Kleur kom nooit alleen nie by Antjie Krog). Reference is also made to the ex-pat literature of Laurens van der Post, Breyten Breytenbach and Gérard Rudolf. Applying Van Gennep and Turner’s theories for the analysis of literary characters is fruitful. As the concept liminality is used and applied increasingly, it will become more relevant in literature, especially in the work of expat writers. Regarding the findings, one can speculate about the ‘diaspora’ literature in Afrikaans that created a new communitas for threshold figures. The communal creative energy in this liminal zone can be effective as to an awakening that can bring about change.